بزرگداشت ابوریحان بیرونی و روز جهانی نجوم
روز بزرگداشت ابوریحان بیرونی
سیزدهم شهریورماه، روز بزرگداشت ابوریحان بیرونی است. ابوریحان محمد بن احمد بیرونی از دانشمندان بزرگ ایران در علوم حکمت و اخترشناسی و ریاضیات و تاریخ و جغرافیا – در سال ۳۶۲ هجری قمری در اطراف خوارزم متولد شد و به این خاطر به بیرونی یعنی خارج از خوارزم معروف شده است.
ابوریحان در طول عمر خود به شهرهای مختلفی سفر می‌کرد و به اندازه‌گیری طول و عرض جغرافیایی آن شهرها می‌پرداخت و سپس موقعیت هر شهر را روی یک کره مشخص می‌کرد و پس از سال‌ها توانست آن نقاط را روی یک نقشه مسطح پیاده کند و این مقدمهعلم کارتوگرافی بود که این‌کار با ابوریحان شروع شد.
نزد ابونصر منصور علم آموخت، در ۱۷ سالگی ارتفاع خورشیدی نصف‌النهار را رصد کرد و بدین ترتیب عرض جغرافیایی زمینی آن را استنتاج کرد.در دربار مأمون خوارزمشاهی قرب و منزلت عظیم داشته، چند سال هم در دربار شمس‌المعالی قابوس بن وشمگیر به‌سر برده است.
در حدود سال ۴۰۴ هجری قمری به خوارزم مراجعت کرد. زمانی که سلطان محمود غزنوی خوارزم را گرفت، درصدد قتل او برآمد و به شفاعت درباریان از کشتن وی درگذشت و او را در سال ۴۰۸ هجری با خود به غزنه برد.
سمیث در بخش نخستین از کتاب “تاریخ ریاضیات” می‌نویسد: «بیرونی درخشان‌ترین چهره علمی زمان خود در ریاضی بوده است، و اروپاییان بسیاری از معلومات نادر و کمیاب خود را در باب «هند» مدیون ابوریحان و آثار ارزنده او هستند.
تاریخچه نجوم و اخترشناسی
در گذشته ستاره شناسی تنها دیدن و پیش بینی حرکت اجرام آسمانی با چشم بود. با اهداف اخترشناسی تمدن های اولیه در برخی نقاط مانند استونهنج، اشیاء زیادی ساخته بودند. مشاهده ستاره ها و برخی از اجرام آسمانی کاربرد فراوانی در پیش بینی زمان تغییر فصل ها، پیش بینی فصول برای کاشت محصولات و بررسی طول سال داشت.
روز نجوم در ایران
روز نجوم از سال ۱۳۸۰ در ایران برگزار می شود و هماهنگی برگزاری روز نجوم در ایران را شاخه آماتوری انجمن نجوم ایران به عهده دارد. هر کشوری با شرایط خاص خود طبق دستور العمل اتحادیه نجوم، می تواند روز نجوم در هفته نجوم را در کشور خود تعیین کند.
روز نجوم در کشورهایی با تقویم رسمی میلادی روز شنبه یا یکشنبه (روز تعطیل) برگزار می شود. انجمن نجوم ایران روز جمعه قبل یا بعد از روزی را که اتحادیه نجوم انتخاب می کند، را به عنوان روز نجوم در ایران اعلام می کند تا در این روز تعطیل مردم بیشتری بتوانند از برنامه های این روز استفاده کنند.
تاریخچه روز جهانی نجوم
اغلب رصدخانه ها در خارج از شهر و در ارتفاعات بالا قرار دارند زیرا باید از آلودگی نوری و آلودگی هوا دور باشند از آنجایی که رفتن به رصد خانه ها برای مردم سخت است، حدود ۳۰ سال پیش داگ برگر پیشنهاد داد در روز مشخصی از سال، بهتر است تلسکوپها را به داخل شهرها و به میان مردم بیاوریم و اینگونه روز نجوم متولد شد. این روز در سال ۱۹۷۳ توسط دوگ برگر، رئیس روابط نجومی در کالیفرنیای شمالی نامگذاری شد. این روز را از طریق تنظیم تلسکوپ ها در مناطق شهری جشن گرفتند تا فضای قابل دسترسی برای همه ایجاد کنند. همچنین قصد داشتند تا با انجام این کار علاقه خود را به زمینه های علمی مثل نجوم افزایش دهند و باعث شوند که عموم مردم به راه های بیشتری دسترسی پیدا کنند تا در این باره چیز های بیشتری بیاموزند. امروزه بیش از ۵۰ کشور روز و هفته نجوم را برگزار می کنند.
هدف انتخاب روز جهانی نجوم
راز آلود بودن فضای بیرونی و ستاره شناسی باعث شده است که در طول تاریخ وقایع مهمی به ثبت برسد. شاید غیر ممکن به نظر برسد که بخواهیم به آسمان شب نگاه کنیم، اما از وجود شگفتی های موجود در آن متعجب نشویم و به این قضیه پی نبریم که جهان در مقایسه با ما چقدر بزرگ است.
روز جهانی نجوم راهی برای به پاس داشتن متخصصان و فعالان در زمینه نجوم است که اطلاعات، آگاهی و عشق خود به فضای بیرونی و سیاره ها را با ما به اشتراک می گذارند. همچنین راهی برای کشف شوق و انگیزه آن ها و افزایش آگاهی است.
هدف از انتخاب روز جهانی نجوم ترویج این علم در میان عموم شهروندان و معرفی فعالیت های علمی، آموزشی و ترویجی گروه ها و مراکز نجومی و از جمله رصدخانه ها می باشد.